Ευρυτανία

Ιστορική γεωγραφική περιοχή και νομός (2.045 τ. χλμ., 32.053 κάτ.) της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Συνορεύει στα Β και ΒΑ με τον νομό Καρδίτσης, στα Δ και στα Ν με τον νομό Αιτωλοακαρνανίας και στα Α με τον νομό Φθιώτιδος. Αποκλειστικά ορεινός, είναι ο πιο αραιοκατοικημένος νομός της χώρας. Πρωτεύουσα του νομού είναι το Καρπενήσι (6.592 κάτ., βλ. λ.). Διοικητική διαίρεση. Ο νομός Ε., μετά τη διοικητική ανασυγκρότηση με το σχέδιο Καποδίστριας, χωρίζεται πλέον διοικητικά σε 11 δήμους (Καρπενησίου, Απεραντίων, Κτημενίων, Ποταμιάς, Φουρνά, Φραγκίστας, Προυσού, Δομνίτσας, Βινιάνης, Αγράφων). Γεωγραφικά στοιχεία και κλίμα.Τα κυριότερα όρη της Ε. είναι η νότια οροσειρά της Πίνδου, που συνεχίζεται με τον Τυμφρηστό, τη Χελιδόνα, την Καλιακούδα και το Παναιτωλικό, βουνά με πλούσια δάση και απότομες χαράδρες. Γενικά το έδαφος παρουσιάζει απότομο ανάγλυφο και μεγάλες κλίσεις, που έχουν αποτέλεσμα το χαρακτηριστικό φαινόμενο των έντονων κατολισθήσεων των σαθρών πετρωμάτων του φλύσχη και των σχιστόλιθων, πάνω στο στερεό υπόβαθρο. Η περιοχή της Ε. ανήκει γεωλογικά στη ζώνη Ωλονού-Πίνδου, που αποτελεί τη σπονδυλική στήλη της κεντρικής Ελλάδας. Τα πετρώματα που την αποτελούν έχουν διεύθυνση από τα Β προς τα Ν· την ίδια διεύθυνση έχουν και τα πολλαπλά ρήγματα που τη διασχίζουν. Συχνά συναντώνται αλλεπάλληλες απωθήσεις των παλαιότερων ασβεστόλιθων στον φλύσχη. Τα πετρώματα που δομούν την περιοχή είναι: τριαδικοί ασβεστόλιθοι, πλακώδεις, ιουρασικοί ασβεστόλιθοι, πυριτικά πετρώματα με πορφύρες, κερατοφύρες και σερπεντίνες, σχιστόλιθοι και κερατόλιθοι με χαρακτηριστική σχιστοκερατολιθική διάπλαση ιουρασικού, κρητιδικοί ασβεστόλιθοι με ρουδιστές και σχιστοκερατόλιθοι, ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι με νουμουλίτες, φλύσχης, που αποτελείται κυρίως από αργιλικούς σχιστόλιθους και ψαμμιτικούς πάγκους και, τέλος, διλουβιακά και αλλουβιακά πετρώματα στις μικρές κοιλαδογενείς εκτάσεις. Οι μεγάλοι παραπόταμοι του Αχελώου, Αγραφιώτης και Ταυρωπός, διασχίζουν το βόρειο τμήμα του νομού, ενώ άλλοι μικρότεροι, όπως ο Τρικεριώτης με τους παραπόταμούς του, Καρπενησιώτη και Κρικελλοπόταμο, διασχίζουν το οροπέδιο και τις άλλες περιοχές του νομού. Υπόγειοι φρεάτιοι ορίζοντες δεν σχηματίζονται, γιατί το πάχος των αλλουβιακών αποθέσεων είναι ασήμαντο· αντίθετα, αφθονούν οι πηγές, τόσο καρστικές μέσα στους ασβεστόλιθους (πηγές Κεφαλόβρυσου) όσο και πηγές επαφής μεταξύ φλύσχη (ή σχιστόλιθων) και ασβεστόλιθων, που εξασφαλίζουν την ύδρευση των πόλεων και των χωριών του νομού. Το κλίμα της περιοχής είναι ορεινό, τραχύ τον χειμώνα με άφθονες βροχοπτώσεις και δροσερό το καλοκαίρι. Οικονομία. Το ορεινό έδαφος, οι περιορισμένες σε έκταση καλλιεργούμενες εκτάσεις και η δυσκολία στις συγκοινωνίας κατέστησαν την Ε. μια οικονομικά φτωχή περιοχή της Ελλάδας, με μεγάλη μετανάστευση των κατοίκων τόσο προς το εξωτερικό όσο και προς τις μεγάλες πόλεις του εσωτερικού. Για όλα αυτά, ο πληθυσμός του μειώθηκε το 1991 κατά 10,10% έναντι του 1981, περισσότερο από κάθε άλλον νομό της Ελλάδας, και κατά 50% περίπου έναντι του 1940. Τα τελευταία χρόνια όμως η τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, με ιδιαίτερη έμφαση στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, έδωσε ώθηση στην οικονομία του νομού και δημιούργησε νέες θέσεις εργασίας. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει πλέον μια σημαντική –τουλάχιστον ποσοστιαία– αύξηση του πληθυσμού. Αργά αλλά σταθερά μπαίνουν οι βάσεις για την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, αν και τα ποσοστά ανεργίας στον νομό είναι τα υψηλότερα της περιφέρειας, σύμφωνα με τα στοιχεία του 1998. Κύρια γεωργικά προϊόντα της Ε. είναι οι πατάτες, τα κεράσια, τα καρύδια, τα κάστανα, το νωπό βούτυρο, η μυζήθρα, η ξυλεία, κυρίως από έλατα, η ρίγανη κ.ά. Ιστορία.Οι αρχαίοι Ευρυτάνες κατοικούσαν την τραχιά ορεινή περιοχή της βόρειας Αιτωλίας και τους θεωρούσαν τον ισχυρότερο αλλά και τον τραχύτερο από τους αιτωλικούς λαούς. Γύρω τους ζούσαν οι Απεραντοί, οι Οφιονείς, οι Θεστιείς, οι Δόλοπες, οι Αινιάνες και οι Ακαρνάνες. Η ονομασία της περιοχής οφείλεται μάλλον στον μυθικό ήρωα Εύρυτο, ο οποίος βασίλευε στην πόλη Οιχαλία, που είχε χτίσει ο Μελανέας, βασιλιάς των Δρυόπων. Η τοποθεσία της Οιχαλίας δεν έχει προσδιοριστεί ακριβώς· μερικοί την τοποθετούν στο Παλαιόκαστρο του χωριού Κορισχάδες, κοντά στο Καρπενήσι, ενώ άλλοι την ταυτίζουν με την τοποθεσία Avτάνια, στο απόκρημνο όρος Κόμπολο. Οι Ευρυτάνες συμμετείχαν στην εκστρατεία της Τροίας, άλλοι με αρχηγό τον Γουνέα, βασιλιά της Κύφου, ορισμένοι με τον Φοίνικα, ως συμπολεμιστές του Αχιλλέα, και κάποιοι με τον Θόαντα, τον Ποδαλείριο και τον Μαχάονα. Το 429 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης επιτέθηκε εναντίον των Λοκρών και των Ευρυτάνων, αλλά νικήθηκε από τους Ευρυτάνες και τους Αιτωλούς, που μιλούσαν τότε μια δική τους διάλεκτο, δυσνόητη για τους υπόλοιπους Έλληνες. Οι Ευρυτάνες, μαζί με τους Θεστιείς και τους Οφιονείς, υπήρξαν ισχυρά στοιχεία της Αιτωλικής Συμπολιτείας, η οποία υπέκυψε τελευταία από τις ελληνικές περιοχές στους Ρωμαίους. Στην τουρκοκρατία, η Ε. ανήκε στη διοικητική περιφέρεια (σατζάκι) των Τρικάλων. Είχε χριστιανικό πληθυσμό (περ. 40.000 κάτ.), ενώ εκκλησιαστικά ανήκε στην επισκοπή Λιτζάς και Αγράφων, που υπαγόταν στη Μητρόπολη Λάρισας. Οι Τούρκοι παραχώρησαν στους Ευρυτάνες προνόμια αυτονομίας και αυτοδιοίκησης, επέτρεψαν να υπάρχουν ομάδες αρματολών και αναγνώρισαν τα αρματολίκια τους. Τα δυσπρόσιτα βουνά του της Ε. έγιναν ασφαλές καταφύγιο των κλεφτών. Οι αρματολοί Χορμόπουλος των Αγράφων και Λιβίνης του Καρπενησίου ξεσήκωσαν επανάσταση το 1684-96 και ο Λιμπεράκης Γερακάρης το 1688-99. Ευρυτάνες ήταν ο Κατσαντώνης, ο Γεροδήμος, ο Μπουκουβάλας και άλλοι αγωνιστές. Η Επανάσταση του 1821 κηρύχθηκε στο Κεράσοβο στις 10 Μαΐου και η συμβολή των Ευρυτάνων στον Αγώνα ήταν γενική και ενθουσιώδης. Στην περιοχή έγιναν σκληρές και αποφασιστικές μάχες με αρχηγούς τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, τον Μάρκο Μπότσαρη κ.ά. Η κτηνοτροφία συμβάλλει αποφασιστικά στην οικονομική ανάπτυξη της Ευρυτανίας. Ο ποταμός Καπερνησιώτης, κοντά στο Τριπόταμο του νομού Ευρυτανίας. Η κορυφή (2.315 μ.) του Τυμφρηστού (Βελούχι), του ψηλότερου όρους της Ευρυτανίας. Ο Αγραφιώτης, παραπόταμος του ποταμού Αχελώου, διασχίζει το βόρειο τμήμα του νομού Ευρυτανίας.